مستند «ایران» روایت عبور از یک پیچ حساس تاریخی برای محیط زیست کشور است؛ روایتی که با خبر یک تولد در سال ۱۴۰۱، می‌تواند پایان خوشی برای همه طبیعت دوستان داشته باشد.
مهدی ایمانی شهمیری ـ مستندساز ـ که در حال تولید مستندی با نام فعلی «ایران»، درباره تلاش یک تیم برای نجات یوزپلنگ آسیایی از خطر انقراض است، درباره موضوع این مستند به در خبرها گفت: پایش های اولیه وضعیت یوزپلنگ آسیایی تقریبا به ۲۰ سال قبل برمی گردد؛ زمانی که تیتر یک خبر، افکار عمومی را نسبت به این گربه سان پیچیده حساس کرد. خبر این بود: یک یوز مادر به همراه سه توله برای رفع تشنگی به یک روستا در بافق یزد نزدیک می شود، اهالی گمان می‌کنند آنها برای شکار دام هایشان آمده اند به همین خاطر با چوب و سنگ به جان حیوان ها می افتند، دو توله را می کشند و یوز مادر که زخمی شده می گریزد، اما سرنوشت توله سوم گونه ای دیگر رقم می خورد، محیط بانان سر می رسند و او را که زخمی است نجات می‌دهند. توله یوزپلنگ به مرکز تحقیقات پردیسان برای مداوا انتقال داده می شود و این خبر به قدری تراژیک بود که نهم شهریور مصادف با این اتفاق روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام گذاری می شود.
اوضاع روز به روز نگران کننده تر می‌شد
او افزود: پایش ها درباره وضعیت یوزپلنگ در همان سال‌ها آغاز می شود. زیستگاه و جمعیت تقریبی دقیق تر شناسایی می شود، اما نتایج نگران کننده است. جمعیت آنها در حدود یکصد قلاده است و سازمان محیط زیست به کمک بخش های مرتبط با حیات وحش سازمان ملل یک پروژه را برای حفاظت از یوز آغاز می کنند. کارهای مختلفی صورت گرفت اگرچه از شدت انقراض کاسته شد اما نتوانست آن را به صفر برساند و متاسفانه این جمعیت هم رفته رفته کمتر شد. مهمترین دلیل را می توان عوامل انسانی، شامل تصادف های جاده ای، از بین رفتن زیستگاه و کمبود طعمه های یوز دانست. در کنار آن یکی از دلایل اصلی از بین رفتن زیستگاه بدست دام ها و عشایر بود. یوز حیوان پیچیده ای است. قدرت پلنگ را ندارد و شرایط زیسته آن خطر پذیر است. یکی از مهمترین تهدید های جانی این حیوان سگ های گله است.
اولین تلاش با شکست مواجه شد
ایمانی شهمیری درباره اولین پروژه تکثیر در اسارت برای حفظ یوزپلنگ آسیایی که با شکست مواجه شد و در مستند «ایران» هم به آن پرداخته شده است، توضیح داد: با کم شدن تعداد یوزها در طبیعت، متولیان پروژه تصمیم می‌گیرند وارد فاز تکثیر در اسارت شوند؛ بنابراین به دو یوز نر و ماده نیاز بود. شاید جالب باشد بدانید این دو یوز چگونه در طول چهار ـ پنج سال به دست محیط زیست رسید. یوز اول یک توله چند ماهه بود که روزی توسط سگ های یک گله محاصره شد و چوپانان آن را گرفتند. گمان می‌کردند پوستش ارزشمند است و تصمیم گرفتند حیوان را بکشند اما یک شکارچی بنام کوشکی آن را از دست چوپانان نجات می دهد و به محیط زیست هدیه می‌کند. سازمان نام این توله یوز را به احترام نجات دهنده اش کوشکی می گذارند. سه چهار سال بعد داستانی مشابه برای یک توله یوز ماده در منطقه توران سمنان می افتد اما این بار محیط بانان متوجه یک توله یوز ماده می شوند که توسط یک چوپان نگهداری می شود و در عملیاتی، یوز از او گرفته می شود و چوپان می گوید این توله یوز را سگ های گله اش گرفته اند. از آنجایی که در منطقه دلبر توران آن را پیدا می کنند نام این توله یوز را «دلبر» می گذارند، کوشکی و دلبر به پردیسان منتقل می شوند و در مراحل بعدی برای پروژه تکثیر در اسارت از آنها استفاده می کنند. اما متاسفانه جفتگیری بین آن دو انجام نمی شود و از آنجایی که ما تجربه کافی برای تکثیر در اسارت نداشتیم وارد فاز لقاح مصنوعی می شویم. اما متاسفانه علی رغم تلاش این پروژه شکست می خورد.
امیدی به اسم «ایران»
او با بیان اینکه این شکست خوردن همزمان است با پایش های جدیدتر و نتایج پایش به شدت نگرانی را زیاد می‌کند، ادامه داد: جمعیت یوز کمتر از ۳۰ قلاده برآورد می‌شود و متاسفانه از هفت استانی که محل زیستگاه یوز بود تنها در منطقه توران استان سمنان یوز ماده مشاهده می شود. برای برخی کارشناسان این خبر مساوی با انقراض قطعی است. یعنی تقریبا دیگر صرفا چند سال دیگر مهمان این گربه سان زیبا هستیم و مانند شیر ایرانی و ببر مازندران این گونه زیبا نیز دیگر در دشت ها ایران گام بر نمی دارد. در این فضای یأس، ناگهان خبری امید را به همه بازمی‌گرداند. نیروی انتظامی از یک باند قاچاق یک توله یوز ماده ضبط می‌کند. این توله یوز به سرعت به پردیسان منتقل می‌شود و می شود آخرین امید برای تکثیر یوز. به همین خاطر نامش را «ایران» می گذارند. کمی بعد معاونت منابع طبیعی و محیط زیست عوض می شود و تصمیم گرفته می‌شود که یوزها به سایت های نزدیک زیستگاه طبیعی خود انتقال یابند. از آنجایی که سایت منطقه توران بدست محیط زیست سمنان تجهیز شده بود انتقال به سمنان علی رغم حاشیه های فراوان کلید می‌خورد و همه یوزها از «کوشکی» و «دلبر» که سنشان دیگر بالاست تا «ایران» خانم جوان به توران منتقل می شوند و به طبع تیم تکثیر جدیدی شکل می گیرد.
او افزود: تیم جدید در یک تلاش دوساله موفق شد بعد از ۲۰ سال بتواند جفتگیری طبیعی را انجام دهد. این دو سال پر از اتفاقات حساس و انتخاب های سرنوست ساز بود. قطعا تلاش های این بچه ها را در این دو سال در این فیلم می بیند؛ لحظه به لحظه آن نفسگیر است. این نظر من است و احتمالا نظر خیلی ها این مهمترین پیچ تاریخی حیات وحش ایران است. بیشتر توضیح نمی دهم چون هنوز پیچ را کاملا رد نکرده ایم. اما تا همین جا هم گل کاشتند؛ از بهرنگ اکرامی دامپزشک پروژه تا احمد رادمان سرپرست منطقه حفاظت شده توران، از تک تک بچه های محیط بانی منطقه دلبر تا برادران قربانی سایر نگهبانان سایت، از پویان بهنود سرباز امریه ای که عاشق کارش است و در نهایت تا دکتر عبدوس ریاست محیط زیست استان که تمرکزش بر روی این پروژه است و همه کسانی که کمک کرده اند.
در نقطه‌ی خیلی حساسی از تاریخ محیط زیست قرار داریم
ایمانی شهمیری در ادامه با بیان اینکه ادامه این ماجرا را در مستندش به طور کامل نشان خواهد داد، ابراز امیدواری کرد که باردار شدن «ایران» و تولد توله‌هایش پایان خوشی را برای مستند رقم بزند. او افزود: این را بگویم جفتگیری تقریبا یک ماه و نیم پیش انجام شد و اگرچه نمی توان قطعی نظر داد اما احتمال باردار بودن «ایران» وجود دارد. به همین علت ما در حساس ترین نقطه از پروژه تکثیر از ۲۰ سال قبل تا امروز هستیم. امیدوارم به لطف خدا از این مرحله به سلامت عبور کنیم. در نقطه‌ی خیلی حساسی قرار داریم.
این مستندساز گفت: تمام سختی این پروژه بر دوش تیم تحقیقی سمنان بوده و لحظه به لحظه استرس و فشار عصبی داشته است. خبر تولد توله یوزها، نه تنها برای ایران بلکه برای کل آسیا می‌تواند خبر خوبی باشد.
درباره مستند ...
او درباره مستندی که برای صدا و سیما می‌سازد، بیان کرد: چون این اتفاق یک پروسه تاریخی دارد من باید از ابتدای پیدا شدن «ماریتا» تا زایمان «ایران» را روایت کنم. اما بخشی از این اتفاقات را نداریم و باید به آرشیو مراجعه کنیم. بخش‌هایی که مربوط به الان است به صورت زنده فلیمبرداری می‌شود. ما پیک‌های حساس را شناسایی می‌کنیم و در این زمان‌ها حتما در محل حضور پیدا می‌کنیم. در سایت هم دوربین بزرگی گذاشتیم که تصویر کل اتفاقات را داشته باشیم.
ایمانی شهمیری در پاسخ به اینکه مستند «ایران» می تواند در عرصه بین‌المللی هم جایگاهی داشته باشد؟ گفت: بحث محیط زیست بحث جهانی و بین‌المللی است. ما الان وارد عصر بحران محیط زیستی شده‌ایم. قرن جدید را قرن محیط زیست نام گذاری می کنند. از طرفی موضوع یوزپلنگ آسیایی برای خود آسیا مهم است چون یک گونه آسیایی است. به جهت پژوهشی هم مهم است زیرا اولین بار است این پایش دارد انجام می شود و عملیات آزموده‌ای نیست.
او با بیان اینکه حدود یک سال به شکل پراکنده پروژه را آغاز کرده اما تمرکز اصلی دو سه ماه است که روی پروژه گذاشته شده، درباره مستند «ایران» افزود: این مستند به سفارش معاونت امور استان‌های صدا و سیما تولید شده و مجری پروژه سیمای سمنان است. اما چون پروژه ملی است از همه شبکه‌ها پخش می شود. ان شاءالله در اردیبهشت ماه ما توله یوزها را داشته باشیم و بتوانیم مستند را با تولد آنها کامل کنیم. دوست دارم اولین نمایشش در جشنواره حقیقت ۱۴۰۱ باشد. امیدوارم تا آن زمان آماده شود.
اوضاع مستندسازان در تلویزیون چطور است؟
ایمانی شهمیری در پایان درباره اوضاع ساخت مستند در تلویزیون عنوان کرد: از زمانی که دکتر رحمتی سرپرست امور استان‌های صداو سیما شدند، گرمتر با مستندسازها برخورد می کنند و جلسه می گذارند اما همچنان ما بر سر بودجه دچار مشکل هستیم. شرایط به گونه‌ای است که وقتی تورم می آید همه چیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و تجهیزات و دستمزد عوامل بیشتر می‌شود اما، رقم قراردادها زیاد تغییری نمی‌کند. ما در شرایط تحریم هستیم و طبیعتا شرایط تولید هم سخت تر می شود.
مهدی ایمانی شهمیریمهدی ایمانی شهمیری چند ماه قبل با ساخت مستند «پریزاد» برنده تندیس و دیپلم افتخار در بخش مستند کوتاه جشنواره روسی کازان شده بود.
انتهای پیام
